Pierwsze wnikliwe opracowanie zawierające szczegóły związane z funkcjonowaniem oddziałów zbrojnych Armii Krajowej na Podhalu. Książka ta umożliwia odróżnienie zadań Nowosądeckiego Inspektoratu „Niwa” od działalności 1 Pułku Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej.
Kpt/mjr Julian Zapała „Lampart”
Julian Zapała urodził się 11 lutego 1904 roku miejscowości Niedźwiedź województwo małopolskie. Tu skończył szkołę podstawową jak i 1 gimnazjalną. W latach 1918-1921 kontynuował naukę w Gimnazjum Humanistycznym w Myślenicach i w Nowym Targu. Egzamin dojrzałości zdał w 1925r. we Lwowie w Korpusie Kadetów nr 1. Bezpośrednio po maturze trafił do wojska, otrzymując przydział do 27. pułku piechoty, skąd skierowano go do Oficerskiej Szkoły Artylerii w Toruniu. Po 2-letnim szkoleniu i praktykach ukończył tę uczelnię, otrzymując w 1927 roku stopień podporucznika artylerii ze starszeństwem. W 1928 roku został odznaczony Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości. W 1929r. dnia 15 sierpnia został mianowany porucznikiem ze starszeństwem i przeniesiony do V pułku Artylerii Ciężkiej w Poznaniu, gdzie od 1932r. studiował na Wydziale Prawno – Ekonomicznym na Uniwersytecie w Poznaniu. Następnie przeniesiono go do II/4 pułku artylerii ciężkiej P.A.C. w Częstochowie, gdzie początkowo dowodził plutonem, pełnił funkcję instruktora w szkole podoficerskiej a czasowo także baterią i jednym z dywizjonów pułku. Po wybudowaniu koszar w Tomaszowie Mazowieckim przydzielono ten dywizjon jako samodzielny do ochrony Spały rezydencji Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej.
W 1939 roku Juliana Zapałę mianowano kapitanem, ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939 roku. Wybuch wojny zastał go w rejonie Bełchatowa, skąd następnie jego jednostka wycofywała się wraz z 30. Dywizją Piechoty w kierunku Warszawy. 12 września liczyła już jedynie 10 haubic i została podporządkowana 8. dp, walczącej w składzie Armii „Modlin”. Artylerzyści stali się częścią załogi bronionej bohatersko przez kolejnych kilkanaście dni twierdzy. Był dowódcą 14 batalionu. Po kapitulacji Modlina 28 września wszyscy żołnierze zostali potraktowani honorowo – szeregowi natychmiast zwolnieni, a oficerowie zostali „ puszczeni z szablą” (z bronią białą).
Zaraz po powrocie do rodzinnej wsi kpt. Julian Zapała nawiązał kontakt z płk A. Stawarzem „Bacą”. Spotkania odbywały się u gajowego Jana Rapciaka na Starych Wierchach. Tam też obrał pseudonim „Lampart”. Wraz z swoim kuzynem kpt. Alojzym Piwowarem ”Turbacz” rozpoczęli organizować ZWZ na terenie Niedźwiedzia i Mszany Dolnej. Po aresztowaniu płk. Stawarza w 1941 roku grupa konspiratorów z Niedźwiedzia utrzymywała kontakt mjr. Edwardem Gött-Getyńskim, z którym planowali utworzenie tzw. „Dywizji Górskiej na Podhalu” , jak i z inspektorem ówczesnego Inspektoratu ZWZ Nowy Targ, mjr. Franciszkiem Galicą „Rysiem”.
Kpt J. Zapała zorganizował na Podhalu w miejscowości Niedźwiedź oddział partyzancki w miesiącu czerwcu 1941roku. Początkowo działalność ograniczała się wyłącznie do uświadomienia miejscowej ludności pod względem wrogiego nastawienia się okupanta. Działał przy pomocy kolportażu tajnej prasy podziemnej przez zaprzysiężone trójki partyzantów. Współdziałał z por. W. Szczypką „Lechem” i brał udział w przerzucie dużych kwot pieniężnych dla organizowanego Ruchu Oporu. Jesienią 1942r. Niemcy rozpracowali czołowych działaczy i rozpoczęły się aresztowania. Zaaresztowano kpt. A. Piwowara „Turbacz”, Stanisława Zapałę brata „Lamparta”, Józefa Krala, Mariana Polka, Michała Sochackiego, mgr Stanisława Łabuza i ks. Piotra Przywarę.
Odtąd, będąc „spalonym”, kpt. J. Zapała „Lampart”, chcąc nie narażać innych zakonspirował się poza miejscem zamieszkania. Wiosną 1943 roku po odpowiednim przeszkoleniu zaprzysiężonych, organizował akcję zapatrzenia oddziału w broń przez rozbrajanie posterunków Policji granatowej i miejscowych placówek niemieckich w powiatach Limanowa, Nowy Sącz i Nowy Targ. Ciągle zmieniał miejsce postoju swojego oddziału. Przeprowadzał akcje sabotażowe jak: niszczenie zlewni mleka, akt gminnych i spisów kontyngentów, pasów do tartaków, przerywanie linii kolejowych, itp. na całym Podhalu oraz uzupełniał zaopatrzenie oddziału przez likwidowanie żywnościowych i odzieżowych sklepów niemieckich. Był w ciągłym kontakcie z ZWZ AK.
W lipcu 1944r. z chwilą uruchomienia akcji „Burza” w obozie „Lamparta” mjr Adam Stabrawa „Borowy” przeprowadził na Starych Wierchach mobilizację i szkolenia. Oddział „Lamparta” stanowił bazę dla mobilizowanych żołnierzy nowosądeckiego inspektoratu. 22 września powstał 1 pułk Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej. Dowódcą IV batalionu został kpt Julian Zapała „Lampart”, którego historię jego oddziału w tej książce przedstawiamy.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Małopolski i rozwiązaniu 1. PSP AK w styczniu 1945 roku, Julian Zapała pozostał wraz z kilkoma najbardziej zaufanymi ludźmi w konspiracji. Był poszukiwany przez milicjantów porucznika Armii Ludowej J. Kurasia „Ognia” współpracującego z NKWD. A styczniu został awansowany do stopnia majora. Do sierpnia 1945 r. wykonywał rozkazy mjr. „Borowego” przygotowując „teren” do nowych działań. „Borowy” uważał go za człowieka pewnego. Ukrywał się w Ochotnicy do stycznia 1947r. Działał w organizacji NIE i tak jak Generał Fieldorf ”Nil” był przeciwny podejmowaniu bezsensownej walki zbrojnej przeciwko Sowietom. Miał trafne rozeznanie w sytuacji politycznej. Po zamordowaniu przez „Ognia” jego brata – Franciszka – ujawnił się i za namową UB wystosował trafną i logiczną ulotkę do swoich żołnierzy, którzy służyli w oddziałach „Ognia”. Apelował o zaprzestanie bezsensownej, bratobójczej walki. Jednak na tym współpraca „Lamparta” z komunistami definitywnie się zakończyła. Nie wydał im ani posiadanych skrytek z bronią, ani też informacji na temat członków AK na Podhalu. Pomimo choroby był systematycznie inwigilowany i prześladowany przez UB. Mjr Julian Zapała „Lampart’ nigdy nie zdradził swoich ideałów. Cieszył się dużym autorytetem wśród członków podziemia. Zmarł w Krakowie 09 kwietnia 1964 roku. Został pochowany na cmentarzu w rodzinnym Niedźwiedziu.